جایگاه گردشگری در ایران «بررسی‌های کمی و کیفی در نیم قرن اخیر»
صنعت گردشگری در ایران از نیم قرن پیش به منظور شناساندن مفاخر و تمدن کهن و سرزمین باستانی آن رسماً شکل گرفت. این صنعت تا قبل از سال 1314 و سال‌های پس از جنگ جهانی از رونق چندانی برخوردار نبود و تنها پس از این سال‌هاست که به عنوان منبع تأمین درآمد برای کشور مورد توجه قرار گرفت. برای سامان دادن به این فعالیت‌ها در سال 1314 برای اولین بار اداره‌ای در وزارت کشور به نام اداره گردشگری تأسیس شد، فعالیت این اداره محدود به چاپ نشریاتی به صورت کتابچه‌های کوچک راهنما، به منظور راهنمای توریست‌ها و معرفی ایران از نظر جغرافیای سیاسی، اقتصادی تهیه و توزیع گردید. بعد از شهریور 1320 اداره مذکور جای خود را به «شورای عالی گردشگری»داد این شورا هفته‌ای یک بار در وزارت کشور تشکیل می‌شد و امور اداری آن را اداره سیاسی وزارتخانه مذبوز انجام می‌داد (رضوانی، 1374: 199). با این وجود تا سال1331آماری از ورود جهانگردان به ایران موجود نبوده و از این سال است که فقط آمار جهانگردان ورودی به کشور ثبت گردیده است.
در سال1333 اهمیت جلب جهانگردان خارجی با توجه به جنبه‌های اقتصادی آن و به منظور تحکیم مبانی حسن تفاهم میان افراد کشورهای مختلف مورد توجه دولت قرار گرفت و اداره امور گردشگری مجدداًً در وزارت کشور تشکیل شد.
در تاریخ 17 فروردین سال 1342 برای هماهنگی و نظارت بر کلیه فعالیت‌های گردشگری کشور و ضرورت آن سازمانی به نام «سازمان جلب سیاحان» تأسیس گردید. این سازمان با تهیه و تنظیم و اجرای طرح‌ها و برنامه ریزی‌های وسیع و دامنه‌دار اقدامات بسیار موثر و زیربنایی را برای توسعه صنعت گردشگری به عمل آورد که در این زمینه می‌توان ایجاد شبکه تأسیسات پذیرائی گردشگری در سراسرمملکت و فراهم آوردن تسهیلات گوناگون، آموزش نیروی شاغل در صنایع مربوط به گردشگری و شناسایی و بهره‌برداری از جاذبه‌های گردشگری کشور را نام برد (دیبای، 1371: 74).
در سال 1353 سازمان جلب سیاحان با وزارت اطلاعات وقت ادغام شد و این وزارت تحت نام وزارت اطلاعات و گردشگری شروع به کار نمود. اداره امور ایرانگردی و گردشگری توسط چهار شرکت سهامی به اسامی شرکت سهامی تأسیسات گردشگری ایران، شرکت سهامی گشت‌های ایران، شرکت سهامی مرکز خانه‌های ایران و شرکت سهامی سازمان مراکز گردشگری برای ورزش‌های زمستانی تحت نظارت وزارت اطلاعات و گردشگری اداره می‌شد که این چهار شرکت با وظایفی مشابه و با ارکانی متفاوت و حوزه فعالیتی متداخل، اداره می‌گردیدند، در اواسط دهه‌ی 1340 و در اوایل دهه 1350 نظربه در آمد هنگفت ناشی از فروش نفت و رویای تبدیل ایران به جرگه کشورهای پیشرفته صنعتی جهان در تهیه برنامه عمرانی پنچ ساله چهارم کشور (1351- 1346) گردشگری به عنوان یک بخش مستقل در نظر گرفته شد.
در سال 1350 برنامه عمرانی چهارم قرارداد طرح جامعه توسعه گردشگری در ایران بین سازمان برنامه و شرکت خارجی توریست کنسولت مشاوران توسعه گردشگری منعقد شد. طبق این قرارداد توریست کنسولت ابتدا به مطالعه همزمان بازارهای موجود تقاضا برای جهانگردان در کشور و بررسی سیاست‌ها، منابع، اولویت‌ها و تسهیلات گردشگری ایران می‌پرداخت. پس از آن منابع موجود کشور برای جذب جهانگردان و ایرانگردان و تقاضای بالقوه برای گردشگری در کشور مقایسه می‌گردید.
در سال 1358 به منظور جلوگیری از تداخل وظیفه و هماهنگ نمودن فعالیت‌های مسائل مربوط به امر گردشگری در جهت اعمال سیاست صرفه‌جویی طبق مصوبه 11/8/1358 شورای انقلاب، چهار شرکت فوق الذکر در یکدیگر ادغام گردیدند و تحت عنوان سازمان مراکز ایرانگردی و گردشگری با ساختار و خط مشی‌های جدید و هدف‌های متمایز از گذشته به منظور اداره بهره‌برداری از 144 واحد پذیرائی موجود و ارائه خدمات گردشگری شروع به فعالیت نمود.
در سال 1359 دفتر ایرانگردی و گردشگری به صورت یکی از ادارات تابعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به منظور برنامه ریزی، ایجاد و اصلاح آموزش، درجه بندی، نظارت و نرخ گذاری تأسیسات سیاحتی کشور اعم از بخش خصوصی و دولتی برقراری ارتباط بین‌المللی با نهادها و ارگان‌های گردشگری خارجی وکلیه امور مربوط به مسائل سیاحتی، توسعه وتبلیغات ایرانگردی و گردشگری درسطح کشور تشکیل گردید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ورود جهانگردان در سطح بین‌المللی به کشور، افت شدیدی پیداکرد و علل عمده این کاهش شدید پس از انقلاب را باید دگرگونی ارزش‌های حاکم بر جامعه، وقوع جنگ تحمیلی و عوارض وابسته بدان و عوامل دیگر دانست که خلاصه‌ای از آن به شرح ذیل می‌باشد (فراهانی، 1379: 29).